Hayat dediğimiz süreci ele aldığımızda içinde birçok bileşenin olduğunu görmekteyiz. Yaşadığımız zaman dilimi boyunca pek çok bireyle ilişkiler geliştirip pek çok olayın içerisinde kendimizi bulmaktayız. Bu da hayatın dinamik bir süreç olduğunu, inişleri olduğu kadar çıkışları olduğunu da bize göstermektedir.
Yürüdüğümüz çiçekli yolların sonunu hepimiz az çok tahmin edebiliyoruz. Peki ya çamurlarla, dikenlerle kaplı yolların sonu nereye varıyor?
İnsan hayatında, bireyin gelişimine katkı sağlayan olumlu yaşam olaylarının dışında bireyin fiziksel ve ruhsal olarak yıpranmasına neden olan, olumsuz duygu ve düşüncelerle baş etmesi gereken yaşam olayları da vardır. Bireylerin bu zorlu sürece verdiği tepkiler ve yaşama şekilleri kişilik özelliklerine göre değişmektedir. Psikolojik sağlamlığa sahip ve sağlıklı kişilik örüntüsü geliştiren bireylerin bu sürece uyum sağlaması daha kolay olurken psikolojik sağlamlığı düşük, kişilik gelişiminde sorunlar yaşayan bireylerin bu süreçte bocaladığı ve alternatif olarak geliştirdikleri çözüm yollarının sağlıksız olduğu görülmektedir. Bu bireyler zorlu yaşam olayları ile başa çıkarken zararlı alışkanlıklar geliştirmekte, benliğine ve çevresine fiziksel-psikolojik zarar vermekte hatta bu süreç ileri vadede özkıyımla dahi sonuçlanmaktadır.
Toplumun kanayan yaralarından birisi de intihar eylemidir. İntihar bireyin kasıtlı olarak yaşamına son vermek amacıyla benliğine yönelik sergilediği saldırganlık türüdür. İntihar çoğu kez bireyin yaşamına son vermek için gerçekleştirdiği bir eylem olsa da bazı vakalarda yardım çağrısı amacıyla da gerçekleştirilebilmektedir.
İntihar girişiminde bulunan bireyler ya da bu fikre sahip olan bireylerin seçenek olarak intiharı seçmesinin birçok nedeni vardır. Bireyleri intihar eylemine iten faktörler 7 kuram tarafından şu şekilde ele alınmıştır:
1.Psikolojik Bozukluk Modeli: Duygudurum bozuklukları, şizofreni, dürtü kontrol bozuklukları, madde kullanımı, borderline kişilik bozukluğu, panik bozukluk ve yeme bozuklukları intihar girişiminde etkilidir.
2.Psikoanalitik Kuram: Süperegonun işlevini yitirmesi sonucu egodan ayrılması, ölüm içgüdüsü, yaşadığı öfkeyi kişinin kendisine yöneltmesi, benliğin kendini öldürmesi, yas sürecindeki kızgınlık, öfke ve hayal kırıklığının kişinin kendi bedenine yöneltilmesi olarak açıklanmıştır.
3.Davranışçı Kuramlar: Geride kalanları cezalandırmak, onlara acı çektirmek ve intikam alma amacı ile yapılır. Gözlem, taklit ve model alma yoluyla yapılabilir.
4.Kişilik Özellikleri Kuramcılarına Göre: Olgunlaşmamışlık, benmerkezcilik, yüksek düzeyde bağımlılık, negativizm ve mükemmeliyetçilik, zayıf dürtü kontrolü, nörotizm, psikotizm, içedönüklük, duyarlılık kişilik özelliklerine sahip bireyler, mizaç özellikleri.
5.Bilişsel Kuramlarda: Bilişsel çarpıtmalar, yanlış anlamlar yükleme, negatif beklentiler içerisinde olma, sonuca gitmek için çaba göstermemek.
6.Umutsuzluk Kuramında: Kişinin gelecek ile ilgili beklentilerinin azalması, gelecekte yaşayacağı durumun şuan ki durumdan daha iyi olmayacağı inanışı ve durumu değiştirmek için çabalamama, depresyon.
7.İntihara Bütüncül Bir Bakış Açısı Olarak Geliştirilen Modelde: Biyolojik-psikolojik özellikler, olumsuz yaşam olayları ve toplumsal kültürel durumlar dikkate alınmalıdır.
İntihar etme fikrinin bulunduğu bireyler intihar eylemini gerçekleştirmeden önce bizlere sözel ve davranışsal olarak bazı ipuçları sunmaktadır. Bu ipuçlarını önceden yakalayarak bireye gereken iyileşme sürecinin sunulması bireyin yaşamına devam edebilmesi için önemli bir adımdır. Bu ipuçlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
- Dış görünüşüne özen göstermeme,
- Nedensiz ağrı ve şikâyetler,
- Kendini cezalandırma,
- Kişisel sağlığına azalan ilgi,
- Okul başarısında düşüş,
- Madde kullanımı,
- Kişisel ilişkilerini düzene koyma,
- Sosyal davranışlarda değişme,
- Ölüm ve şiddet temaları ile ilgilenme,
- Sevdiği bazı eşyaları başkalarına verme,
- İlişkilerden geri çekilme ve soyutlanma,
- Enerji azlığı,
- Keşke ölseydim, kendi evime gidiyorum, eğer… olursa kendimi öldüreceğim, tek çıkış yolu ölmek, merak ediyorum ölüm nasıl bir şey acaba, artık yaşayamam, beni dert etmeyin, bir süre sonra aranızda olmayacağım, ailem bensiz daha mutlu olur gibi sözel ifadeleri sıklıkla kullanma,
- Bilişsel çarpıtmalar, genellemeler, olumlu deneyimleri ret etmek, inkâr, ya hep ya hiç düşüncesidir.
İntihar fikri bulunan bireylere ya da intihar girişiminde bulunan bireylere nasıl yaklaşmalıyız?
- Empati ve etkin dinleme yapılmalıdır.
- İntihar ile ilgili düşüncelerini sorgulamak.
- Geçmiş ya da gelecek yerine şimdiki ana odaklanmasını sağlamak.
- Krize müdahale alarmının verilmesi.
- Daha kapsamlı yardım alabilmesi için ruh sağlığı uzmanına sevk edilmesi.
- Ailesi veya yakınları ile iletişime geçmek.
İntiharın Tedavisinde Bilişsel Davranışçı Terapiler (BDT)
- Seçici soyutlama, zihin okuma, aşırı, kişiselleştirme, meli-malı konuşma, kristal küre(falcılık), felaketleştirme gibi bilişsel hatalara odaklanır.
- Olumsuz bilişsel üçlü ele alınır: Kendini, çevreyi ve dünyayı, geleceği olumsuz değerlendirme.
- Bireylerin düşüncelerinin altında yatan nedenlere değinir, duygusal sıkıntılarına dayanabilmeyi ve yeni çözüm yolları bulmalarını sağlar.
- Danışanların problem çözme becerilerini ve sosyal desteklerini geliştirir/arttırır.
- Düşünce, duygu ve davranış arasındaki bağlantıyı görmesini sağlar.(Bilişsel üçgen)
- Gevşeme teknikleri, sorun çözme becerileri, bilişsel yeniden yapılandırma, duygu durum düzenleme, kişiler asındaki ilişkilerin düzenlenmesi, modelleme gibi yöntemler kullanılır.
- Kişilerin intihara dair düşünceleri, planları ciddiye alınarak ayrıntılı bir şekilde sorgulanmalı.(Nerede, neyle, ne zaman?)
- Umut Kiti: Bireylerin geleceğe ilişkin iyimser ve umut dolu hissetmelerini sağlayan eşyaların koyulduğu süslenmiş ve gerçek bir kutudur.(Yaşamak için nedenler listesi, yaşamın avantajları/dezavantajları)
Kaynakça
Yaşam Dönemleri ve Uyum Sorunları (3. b.). (2018). Ankara: Pegem Akademi.
Burcu ŞAHİN
Yazılarımızdan anında haberdar olmak ve bizi desteklemek için abone olmayı unutmayınız.
0 Yorumlar